Nieodpłatne przekazanie przedsiębiorstwa - VAT i przepisy

Przedsiębiorstwo może zostać przekazane zarówno odpłatnie, jak i nieodpłatnie. Nieodpłatne przekazanie przedsiębiorstwa to złożona procedura prawna, która wymaga zachowania odpowiednich formalności oraz znajomości przepisów podatkowych. Proces ten ma szczególne znaczenie w kontekście podatku VAT oraz wymogów formalnych wynikających z Kodeksu cywilnego.

Nieodpłatne przekazanie przedsiębiorstwa często występuje w sytuacjach rodzinnych, gdy przedsiębiorca decyduje się na przekazanie prowadzonej działalności małżonkowi lub innym członkom rodziny. Może to również nastąpić w ramach sukcesji biznesowej lub z innych przyczyn osobistych, takich jak problemy zdrowotne czy zmiana planów życiowych.

Definicja i charakterystyka przedsiębiorstwa

Zgodnie z art. 55ą Kodeksu cywilnego, przedsiębiorstwo stanowi zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej. Ta definicja ma kluczowe znaczenie dla zrozumienia, co dokładnie może być przedmiotem nieodpłatnego przekazania.

W skład przedsiębiorstwa wchodzą różnorodne elementy, które łącznie tworzą funkcjonalną całość gospodarczą. Obejmuje ono w szczególności oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części, czyli nazwę przedsiębiorstwa. Kolejnym istotnym składnikiem jest własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości.

Przedsiębiorstwo zawiera również prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych. Istotne są także wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne, które stanowią kapitał obrotowy przedsiębiorstwa.

Do składników przedsiębiorstwa należą również tajemnice przedsiębiorstwa, które mogą obejmować know-how, receptury, bazy danych klientów czy inne informacje o wartości handlowej. Księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej stanowią niezbędny element dokumentacyjny i organizacyjny przedsiębiorstwa.

Art. 55² Kodeksu cywilnego stanowi, że czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych. Ta regulacja umożliwia zbycie całego przedsiębiorstwa w drodze jednej czynności prawnej, co znacznie upraszcza proces przekazania.

Wymagania formalne nieodpłatnego przekazania

Nieodpłatne przekazanie przedsiębiorstwa podlega zasadzie swobody umów, co oznacza, że może nastąpić na podstawie każdej czynności rozporządzającej. Jednak ustawodawca wprowadził szczególne wymogi formalne, które muszą być bezwzględnie zachowane.

Na mocy art. 75ą ust. 1 Kodeksu cywilnego, zbycie przedsiębiorstwa, w tym również zbycie mające charakter nieodpłatny, powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. To wymaganie ma na celu zapewnienie pewności prawnej i ochronę interesów stron transakcji.

Po przekazaniu przedsiębiorstwa prowadzący działalność gospodarczą może zdecydować o jej likwidacji. W takiej sytuacji należy pamiętać o dopełnieniu wszelkich obowiązków związanych z likwidacją działalności gospodarczej, w tym wyrejestrowania z odpowiednich rejestrów oraz rozliczenia zobowiązań podatkowych i składkowych.

Osoba, której przekazano przedsiębiorstwo, w celu kontynuacji działalności tego przedsiębiorstwa dokonuje rejestracji działalności gospodarczej. Proces ten wymaga dopełnienia wszelkich obowiązków związanych z rozpoczęciem prowadzenia działalności gospodarczej, w tym rejestracji w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej oraz zgłoszenia do właściwego urzędu skarbowego.

Odpowiedzialność nabywcy za zobowiązania

Istotnym aspektem nieodpłatnego przekazania przedsiębiorstwa jest kwestia odpowiedzialności za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Zgodnie z art. 55 Kodeksu cywilnego, nabywca przedsiębiorstwa jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Odpowiedzialność ta nie ma charakteru bezwzględnego. Nabywca nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania, o których w chwili nabycia nie wiedział mimo zachowania należytej staranności. Oznacza to, że nabywca powinien przeprowadzić należytą analizę stanu prawnego i finansowego przejmowanego przedsiębiorstwa.

Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa według stanu w chwili nabycia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela. To ograniczenie ma na celu ochronę nabywcy przed nadmiernym ryzykiem finansowym związanym z przejęciem przedsiębiorstwa.

Nieodpłatne przekazanie między małżonkami

Szczególną sytuacją jest nieodpłatne przekazanie przedsiębiorstwa małżonkowi, z którym łączy przedsiębiorcę wspólność majątkowa. W przypadku gdy wszystkie składniki wchodzące w skład przedsiębiorstwa stanowią majątek wspólny małżonków, nie dochodzi do zbycia przedsiębiorstwa w rozumieniu prawnym, ponieważ nie następuje zmiana właściciela.

Gdy do przekazania przedsiębiorstwa dochodzi między małżonkami pozostającymi w ustroju wspólności majątkowej, jeden z małżonków przekazuje nieodpłatnie składniki majątku wykorzystywane w swojej działalności gospodarczej, a drugi małżonek przyjmuje je do wykorzystywania we własnej działalności gospodarczej. Ponieważ składniki te objęte są wspólnością majątkową, nie dochodzi do zmiany właściciela tych składników majątku - zmienia się jedynie sposób ich wykorzystywania.

Takie stanowisko zostało potwierdzone w interpretacji indywidualnej z 20 września 2018 roku wydanej przez Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej o sygnaturze 0112-KDIL3-3.4011.275.2018.5.MC. W uzasadnieniu interpretacji podkreślono, że niezależnie od tego, który z małżonków wykorzystuje składniki majątku objęte majątkową wspólnością ustawową w swojej działalności gospodarczej, oboje małżonkowie pozostają ich właścicielami.

Praktyczny przykład przekazania między małżonkami

Rozważmy sytuację, w której pan Maciej prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą w zakresie usług wulkanizacyjnych jako osoba fizyczna na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji Działalności Gospodarczej. Z uwagi na swój stan zdrowia postanowił nieodpłatnie przekazać całe przedsiębiorstwo małżonce, w szczególności samochody, maszyny i urządzenia techniczne stanowiące środki trwałe w działalności, wyposażenie oraz towary handlowe.

Małżonków łączy wspólność majątkowa i wszystkie składniki wchodzące w skład przedsiębiorstwa stanowią ich majątek wspólny. Po przekazaniu przedsiębiorstwa małżonce pan Maciej zamierza zlikwidować swoją działalność gospodarczą, a małżonka będzie kontynuowała tę działalność w ramach swojej działalności zarejestrowanej w CEIDG.

W opisanej sytuacji następuje nieodpłatne przekazanie przedsiębiorstwa przez pana Macieja na rzecz jego małżonki, z którą łączy go wspólność majątkowa. Wszystkie składniki wchodzące w skład przedsiębiorstwa stanowią majątek wspólny małżonków, w związku z tym nie dochodzi do zbycia przedsiębiorstwa, ponieważ współwłaścicielami nadal pozostają te same osoby.

Regulacje VAT przy zbyciu przedsiębiorstwa

Opodatkowanie podatkiem od towarów i usług podlega szczególnym regulacjom w przypadku zbycia przedsiębiorstwa. Zgodnie z ogólną zasadą, opodatkowaniu podatkiem VAT podlegają odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Jednak ustawodawca przewidział istotne wyłączenie dotyczące transakcji zbycia przedsiębiorstwa.

Na mocy art. 6 pkt 1 ustawy o podatku od towarów i usług, przepisów ustawy nie stosuje się do transakcji zbycia przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Oznacza to, że z opodatkowania podatkiem VAT wyłączone zostało zbycie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, także wówczas, gdy zbycie to ma charakter nieodpłatny.

Przepis ten stanowi implementację art. 19 ust. 1 i 2 Dyrektywy 2006/112/WE z 28 listopada 2006 roku w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej. W myśl tej dyrektywy, w przypadku przekazania, odpłatnie lub nieodpłatnie lub jako aportu do spółki całości lub części majątku, państwa członkowskie mogą uznać, że dostawa towarów nie miała miejsca, a osoba, której przekazano towary, będzie traktowana jako następca prawny przekazującego.

Pojęcie "transakcja zbycia" należy rozumieć w sposób zbliżony do terminu "dostawa towarów" w ujęciu art. 7 ustawy o VAT. Zbycie obejmuje wszelkie czynności, w których ramach następuje przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel, na przykład sprzedaż, zamianę, darowiznę czy przeniesienie własności w formie wkładu niepieniężnego.

Warunki wyłączenia z opodatkowania VAT

Aby skorzystać z wyłączenia z opodatkowania VAT, transakcja musi spełniać określone warunki. Art. 6 pkt 1 ustawy o VAT ma zastosowanie do transakcji, których przedmiotem jest przedsiębiorstwo lub zorganizowana część przedsiębiorstwa, niezależnie od tego, czy czynność ta ma charakter odpłatny, czy nieodpłatny.

Pojęcie przedsiębiorstwa nie zostało zdefiniowane w ustawie o podatku od towarów i usług. W doktrynie, orzecznictwie oraz interpretacjach indywidualnych wydawanych przez organy podatkowe powszechnie przyjmuje się, że do zdefiniowania tego pojęcia w zakresie ustaw podatkowych należy zastosować wykładnię systemową zewnętrzną i przyjąć definicję zawartą w art. 55ą Kodeksu cywilnego.

Analiza przypadku praktycznego

W interpretacji indywidualnej z 19 czerwca 2023 roku o sygnaturze 0114-KDIP4-2.4012.186.2023.3.KS Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej rozpatrzył przypadek nieodpłatnego przekazania przedsiębiorstwa między małżonkami. Wnioskodawczyni prowadziła jednoosobową działalność gospodarczą, a wszystkie składniki prowadzonego przedsiębiorstwa stanowiły majątek wspólny małżonków.

Zamierzała ona nieodpłatnie przekazać prowadzone przedsiębiorstwo swojemu małżonkowi. Po przekazaniu przedsiębiorstwa miała zakończyć prowadzenie działalności. Wszystkie składniki majątkowe i niemajątkowe wchodzące w skład prowadzonego przez nią przedsiębiorstwa miały być przedmiotem nieodpłatnego przekazania na rzecz męża.

Główną działalnością gospodarczą była produkcja papieru falistego i tektury falistej oraz opakowań z papieru i tektury. Mąż wnioskodawczyni miał kontynuować działalność gospodarczą w takim samym zakresie. Przekazane składniki przedsiębiorstwa miały pozwolić mu na w pełni samodzielne prowadzenie działalności gospodarczej.

Kryteria uznania przedsiębiorstwa

Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w uzasadnieniu interpretacji wyjaśnił, że sformułowanie zawarte w art. 55ą Kodeksu cywilnego "obejmuje ono w szczególności" pozwala uznać, iż definicja wymienia tylko przykładowe elementy przedsiębiorstwa. W rezultacie przedsiębiorstwo może obejmować także inne, niewymienione w tym przepisie składniki, jak również może składać się z niektórych tylko elementów wyliczenia zawartego w tym artykule.

Kluczowym dla uznania, że przedmiot transakcji stanowi przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 55ą Kodeksu cywilnego, jest to, że stanowi on zespół składników materialnych i niematerialnych o cechach zorganizowania oraz przeznaczenia do prowadzenia działalności gospodarczej. Potwierdza to art. 55² Kodeksu cywilnego.

Zgodnie z wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z 27 marca 2008 roku o sygnaturze II FSK 1896/11, czynnikiem konstytuującym przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym jest występowanie elementu organizacji oraz funkcjonalnego powiązania różnorodnych jego składników, umożliwiających traktowanie przedsiębiorstwa jako pewnej całości.

Dodatkowe kryteria oceny

Przy ocenie, czy składniki majątku powinny być uznane za przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 6 pkt 1 ustawy o VAT, czy zorganizowaną część przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 2 pkt 27e ustawy, uwzględnić należy następujące okoliczności:

• zamiar kontynuowania przez nabywcę działalności prowadzonej dotychczas przez zbywcę przy pomocy składników majątkowych będących przedmiotem transakcji
• faktyczną możliwość kontynuowania tej działalności na podstawie składników będących przedmiotem transakcji

Aby ocenić, czy w danej, konkretnej sytuacji mamy do czynienia ze zbyciem przedsiębiorstwa, należy dokładnie przeanalizować zarówno to, jakie składniki majątku będą przedmiotem transakcji, jak i to, czy istniejące między nimi funkcjonalne zależności pozwolą na kontynuowanie działalności zbywanego przedsiębiorstwa.

W analizowanym przypadku Dyrektor KIS potwierdził stanowisko wnioskodawczyni, stwierdzając, że skoro w okolicznościach sprawy przekaże ona mężowi wszystkie składniki majątkowe w postaci przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 55ą Kodeksu cywilnego, a mąż będzie kontynuował działalność przy pomocy składników majątkowych będących przedmiotem przekazania, to czynność stanowiąca zbycie przedsiębiorstwa nie będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług zgodnie z art. 6 pkt 1 ustawy o VAT.

Procedura nieodpłatnego przekazania przedsiębiorstwa

Proces nieodpłatnego przekazania przedsiębiorstwa wymaga starannego przygotowania i przeprowadzenia odpowiednich procedur. Pierwszym krokiem jest dokładna inwentaryzacja wszystkich składników przedsiębiorstwa, które mają być przedmiotem przekazania. Obejmuje to zarówno składniki materialne, jak i niematerialne.

Następnie należy przygotować odpowiednią dokumentację prawną. W przypadku gdy przedsiębiorstwo nie zawiera nieruchomości, wystarczająca będzie forma pisemna z podpisami notarialnie poświadczonymi. Jeżeli jednak w skład przedsiębiorstwa wchodzi nieruchomość, konieczne jest sporządzenie aktu notarialnego.

1. Przeprowadzenie inwentaryzacji wszystkich składników przedsiębiorstwa
2. Ustalenie wartości przedsiębiorstwa na potrzeby dokumentacyjne
3. Przygotowanie umowy przekazania w odpowiedniej formie prawnej
4. Podpisanie umowy z zachowaniem wymaganych formalności
5. Dokonanie stosownych zgłoszeń w organach rejestrowych
6. Przekazanie dokumentacji i faktyczne przejęcie przedsiębiorstwa

Konsekwencje podatkowe i księgowe

Nieodpłatne przekazanie przedsiębiorstwa może rodzić różnorodne konsekwencje podatkowe zarówno po stronie zbywcy, jak i nabywcy. W przypadku gdy transakcja kwalifikuje się jako zbycie przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 6 pkt 1 ustawy o VAT, nie podlega ona opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług.

Jednak oprócz VAT należy uwzględnić również inne podatki. W przypadku nieodpłatnego przekazania przedsiębiorstwa może powstać obowiązek podatkowy w zakresie podatku od czynności cywilnoprawnych lub podatku dochodowego, w zależności od konkretnych okoliczności transakcji.

Po stronie nabywcy istotne jest właściwe ujęcie przejętych składników przedsiębiorstwa w księgach rachunkowych. Składniki te powinny być wycenione według wartości godziwej na dzień przejęcia, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

Praktyczne aspekty przekazania

W praktyce nieodpłatne przekazanie przedsiębiorstwa wymaga uwzględnienia wielu aspektów operacyjnych. Jednym z najważniejszych jest kwestia pracowników. Jeżeli przedsiębiorstwo zatrudnia pracowników, ich przejęcie przez nabywcę powinno nastąpić zgodnie z zasadami przewidzianymi w Kodeksie pracy, w szczególności dotyczącymi przejścia zakładu pracy.

Istotne jest również zagadnienie kontraktów i umów zawartych przez zbywcę w ramach prowadzonej działalnoci. Nabywca staje się stroną tych umów, co może wymagać powiadomienia kontrahentów o zmianie podmiotu prowadzącego działalność.

• Przejęcie pracowników zgodnie z przepisami Kodeksu pracy
• Kontynuacja zawartych umów i kontraktów handlowych
• Przejęcie licencji, koncesji i zezwoleń na prowadzenie działalności
• Transfer kont bankowych i zobowiązań finansowych
• Aktualizacja danych w rejestrach publicznych i u kontrahentów

Ryzyko prawne i sposoby jego ograniczenia

Nieodpłatne przekazanie przedsiębiorstwa wiąże się z określonym ryzykiem prawnym, które powinno być właściwie zidentyfikowane i ograniczone. Główne ryzyko dotyczy odpowiedzialności nabywcy za zobowiązania zbywcy związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Aby ograniczyć to ryzyko, nabywca powinien przeprowadzić dokładne badanie stanu prawnego i finansowego przejmowanego przedsiębiorstwa. Proces ten powinien obejmować analizę wszystkich zobowiązań, sporów prawnych, umów oraz innych okoliczności mogących wpływać na przyszłe prowadzenie działalności.

Przedsiębiorca planujący przejęcie firmy rodzinnej przeprowadził szczegółowy audyt prawny i finansowy. Odkrył nieujawnione zobowiązania podatkowe w wysokości 50 000 złotych oraz toczący się spór z dostawcą o wartości 30 000 złotych. Dzięki temu mógł odpowiednio przygotować się do przejęcia tych ryzyk i zabezpieczyć środki na ich pokrycie.

Dodatkowo warto rozważyć zawarcie odpowiednich ubezpieczeń chroniących przed ryzykiem odpowiedzialności za zobowiązania przejmowanego przedsiębiorstwa. Może to obejmować ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej czy ubezpieczenie ryzyka podatkowego.

Najczęstsze pytania

Nie, zgodnie z art. 6 pkt 1 ustawy o VAT, przepisów tej ustawy nie stosuje się do transakcji zbycia przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Wyłączenie to dotyczy zarówno odpłatnego, jak i nieodpłatnego zbycia przedsiębiorstwa.

Zbycie przedsiębiorstwa powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Jeżeli w skład przedsiębiorstwa wchodzi nieruchomość, obligatoryjnie należy zachować formę aktu notarialnego.

Tak, nabywca przedsiębiorstwa jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach mimo zachowania należytej staranności. Odpowiedzialność ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa.

W przypadku małżonków pozostających we wspólności majątkowej, gdy wszystkie składniki przedsiębiorstwa stanowią majątek wspólny, nie dochodzi do zbycia przedsiębiorstwa w rozumieniu prawnym. Zmienia się jedynie sposób wykorzystywania składników majątku, dlatego nie jest wymagana forma pisemna z podpisami notarialnie poświadczonymi.

Przedsiębiorstwo obejmuje nazwę, własność nieruchomości i ruchomości, prawa z umów najmu i dzierżawy, wierzytelności i środki pieniężne, koncesje i licencje, patenty i prawa własności przemysłowej, majątkowe prawa autorskie, tajemnice przedsiębiorstwa oraz księgi i dokumenty związane z działalnością gospodarczą.

Składniki majątku stanowią przedsiębiorstwo, gdy tworzą zorganizowany zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej. Kluczowe jest wykazanie elementu organizacji oraz funkcjonalnego powiązania składników oraz możliwości kontynuowania działalności przez nabywcę.